Problemen bij laaggeletterdheid
Laaggeletterdheid heeft effect op het vlak van gezondheid, geld, werk, gezin en sociale contacten. Zo is het bijvoorbeeld moeilijk om ingewikkelde instructies voor medicijnen te lezen, maar ook het invullen van een online formulier kan lastig zijn. Let wel: laaggeletterden zijn geen analfabeten, maar doordat ze moeite hebben met teksten, begrijpen ze vaak niet wat bedoeld wordt. Ook de ontoereikende digitale vaardigheden maken het voor hem of haar niet eenvoudig om goed te functioneren in onze huidige kenniseconomie.
Laaggeletterden bereiken
De groep laaggeletterden is zeer divers, niet alleen in leeftijd, maar ook wat betreft geslacht en herkomst. Er is veel bekend over deze groep, maar hoe denken ze zélf over hun laaggeletterdheid? En hoe weet je of je boodschap aankomt? Daarvoor is het handig om in contact te komen met de laaggeletterden zelf, zodat je voorstellen kunt toetsen. Dan wordt bijvoorbeeld duidelijk of een aanbod voor een cursus aanspreekt of niet. Want veel laaggeletterden zoeken geen taalles maar willen in het dagelijks leven beter functioneren. Een kookcursus waarbij een recept leren nodig is, kan doeltreffender zijn dan een taalcursus.
Laaggeletterden in beeld
Het gebruik van persona’s helpt bij het in kaart brengen van laaggeletterden. Een persona is een fictief persoon die alle aspecten heeft van een mens, zoals naam, leeftijd, uiterlijk, beroep, woonplaats, hobby’s, doelen, behoeften, opvattingen, motieven, enzovoorts. Hij of zij geeft de doelgroep letterlijk een gezicht. Bij de overheid is bijvoorbeeld bekend waar mensen wonen die hulp nodig hebben. Het maken van een persona maakt deze data menselijk. Je ziet dan voor je over wie het gaat en wat erbij diegene leeft. Betrek bij het maken van persona’s de doelgroep door interviews af te nemen en te toetsen of aannames kloppen.
Meer weten over persona’s? Lees dan mijn blog over doelgroepdenken.
Gemeenten die werken met beeldtaal
Er is al heel wat visueel materiaal ontwikkeld door gemeenten en het effect is positief! Een goed voorbeeld zijn de beeldbrieven. Gebruikercentraal.nl heeft in zijn beeldbank voorbeelden staan die gebaseerd zijn op onderzoek van de gemeente Rotterdam. Nu gaan andere gemeenten hier ook mee aan de slag. De gemeente Amsterdam heeft een uitgebreide Beeldwijzer samengesteld voor de toepassing van beeld bij laaggeletterden. De Beeldwijzer combineert lessen en ervaringen en geeft tips. Nieuwe inzichten worden continu geüpdatet. Een mooi advies van de gemeente Amsterdam is: ‘zorg dat je kennis niet overschat, maar intelligentie niet onderschat.’
Beeld helpt teksten beter te begrijpen
Wanneer laaggeletterden horen dat teksten in jip-en-janneke-taal geschreven zijn, dan voelen zij zich niet serieus genomen. Begrijpelijk want het zijn natuurlijk volwassenen. Hetzelfde geldt voor de illustraties. Een realistische tekenstijl past het beste. Het materiaal dient eenduidig en helder zijn. Details zijn relevant, anders werken ze storend. Alle onderdelen in de beelden hebben een duidelijke functie en worden niet als versiering toegepast, want decoratie leidt af van de boodschap.Focus is belangrijk en iedere afbeelding heeft maar één boodschap. Zijn er meerdere boodschappen, dan worden er meerdere afbeeldingen gebruikt. Simpel. Vervolgens worden de elementen in de beelden consequent herhaald voor de herkenbaarheid. Zo is het verhaal goed te volgen.
Toepassing beeldverhalen en praatplaten
Andere vormen van beeldtaal zijn beeldverhalen en praatplaten. Een beeldverhaal bestaat uit een reeks opeenvolgende illustraties waarin of waaronder korte teksten staan. Deze vorm wordt veel toegepast bij voorlichtingsmateriaal. Het kunnen korte instructies zijn voor een ziekenhuisbehandeling, maar het kan ook over ingewikkeldere thema’s gaan die meer uitleg nodig hebben zoals een depressie of de effecten van roken tijdens de zwangerschap. Beeldverhalen helpen mensen die niet goed kunnen lezen maar ook diegenen die het Nederlands niet zo goed beheersen. Daarom worden beeldverhalen in verschillende talen uitgevoerd.
Een ander voorbeeld is de praatplaat of gesprekskaart. Deze helpt om onderwerpen bespreekbaar te maken. Onderstaand voorbeeld kan gebruikt worden als een patiënt het lastig vindt te vertellen waar hij/zij mee zit.
Foto’s en illustraties, voor- en nadelen
Foto’s zijn herkenbaar, daardoor kunnen mensen zich er gemakkelijker mee identificeren. Zorg wel dat je je aan de privacyregels houdt. Let op dat de boodschap precies klopt. Realistische illustraties vormen een goed alternatief voor foto’s: die kunnen heel precies zijn en verrassend eenvoudig. Voor alle beelden geldt dat er voldoende contrast in moet zitten. En specifiek bij illustraties helpen duidelijke lijnen. De doelgroep moet de beelden goed kunnen lezen, zichzelf herkennen en de boodschap eruit halen. Als dat niet het geval is, moet het materiaal aangepast worden. Het is zinvol om de doelgroep te betrekken bij het conceptmateriaal. Zo sluit je verkeerde aannames uit.
Versterk de boodschap met goede vormgeving
De vormgeving speelt een belangrijke rol bij de toepassing van beeld. Veel witruimte zorgt voor rust en helderheid. Het gebruik van kleuren en tekstvlakken werkt onrustig, kies daarom liever voor een neutrale achtergrond, bijvoorbeeld wit. De toepassing van beeld onderbreekt de tekst waardoor deze minder lang lijkt. Dat nodigt uit om verder te lezen.
Conclusie
Beeld kan goed als hulptaal ingezet worden bij laaggeletterden. Let op dat het beeld eenduidig en helder is. Realistische beelden werken goed bij laaggeletterden. Door laaggeletterden te betrekken bij de ontwikkeling van (visueel) materiaal, is de kans groter dat de boodschap beter overkomt. Als blijkt dat het materiaal niet goed aansluit op hun leefwereld, pas het beeld dan aan of kies voor ander beeld. Een voordeel van digitaal illustratief materiaal is dat je het snel kunt aanpassen.
Deze blog is gebaseerd op informatie van het Expertisecentrum Beroepsonderwijs (https://ecbo.nl), de Stichting Lezen & Schrijven (https://www.lezenenschrijven.nl), Het begint met taal (https://www.hetbegintmettaal.nl), Direct Duidelijk (https://www.directduidelijk.nl ) en Pharos https://www.pharos.nl).
Meer weten over de toepassing van beeld als hulptaal?
